تخلیه ریسک از بازار نفت؟

به گزارش انرژی و نیرو، نفت برنت در روز سه‌شنبه (۲۴ ژوئن) تا ۶ درصد کاهش و ۶۹ دلار در هر بشکه معامله شد؛ سطحی پایین‌تر از قیمت‌ها در ۱۲ ژوئن، زمانی که اسرائیل به تاسیسات هسته‌ای ایران حمله کرد. در بازار نفت آمریکا نیز روند مشابهی دیده شد. نفت‌خام وست تگزاس اینترمدیت (WTI) با ۵ درصد کاهش، ۶۴ دلار در بشکه فروخته شد. این افت قیمت‌ها در حالی رخ داد که نگرانی‌ها نسبت به احتمال اختلال در عرضه نفت از منطقه خاورمیانه تا حدودی کاهش یافته بود؛ منطقه‌ای که روزانه بیش از یک‌پنجم نفت جهان از تنگه هرمز در آن عبور می‌کند.

دلایل افت قیمت نفت

کاهش قیمت نفت را می‌توان به چند عامل کلیدی نسبت داد:

۱. اعلام آتش‌بس: مهم‌ترین عامل کاهش قیمت، اعلام آتش‌بس میان ایران و اسرائیل بود که موجب آرامش نسبی در بازارهای جهانی انرژی شد. این توافق در صورتی که به‌طور کامل اجرا شود، به جنگی ۱۲ روزه پایان خواهد داد که موجب افزایش ناگهانی قیمت نفت شده بود. معامله‌گران نفتی که در هفته گذشته با نگرانی از گسترش جنگ، اقدام به خریدهای پرریسک کرده بودند، اکنون با عقب‌نشینی از مواضع قبلی خود، دست به فروش زده‌اند. به‌ عبارت دیگر، بخشی از «حق بیمه ریسک» که در قیمت نفت لحاظ شده بود، به‌ دنبال انتشار این خبر مهم، حذف شد.

۲. کاهش نگرانی درباره تنگه هرمز: تنگه هرمز یکی از حیاتی‌ترین گذرگاه‌های نفتی جهان است که روزانه ۲۰ میلیون بشکه نفت‌خام و فرآورده‌های نفتی از آن عبور می‌کند. در جریان درگیری‌های اخیر میان ایران و اسرائیل، این نگرانی وجود داشت که ایران ممکن است برای افزایش فشار سیاسی، اقدام به مسدودسازی این تنگه کند. چنین سناریویی می‌توانست نه‌تنها قیمت نفت را به سطوح بالای سه‌رقمی برساند، بلکه تهدیدی جدی برای امنیت انرژی جهانی ایجاد کند. اما با اعلام آتش‌بس، این نگرانی‌ها به‌ طور قابل‌توجهی کاهش یافت و فضای روانی بازار به سمت آرامش گرایش پیدا کرد. فعالان بازار اکنون اطمینان بیشتری نسبت به تداوم عبور ایمن نفت از این مسیر راهبردی دارند که خود به‌ تنهایی یکی از دلایل مهم افت قیمت در روزهای اخیر به‌ شمار می‌رود.

۳. نقش ذخایر استراتژیک: در واکنش به افزایش قیمت نفت و نگرانی از اختلال در عرضه، آژانس بین‌المللی انرژی (IEA) با صدور بیانیه‌ای اطمینان داد که در صورت لزوم می‌تواند تا ۱ میلیارد بشکه از ذخایر اضطراری خود را وارد بازار کند. این اعلام به بازار سیگنال داد که حتی در صورت بروز وقفه در عرضه، مکانیسم‌هایی برای جبران آن وجود دارد. افزون بر این، برخی اعضای کلیدی اوپک پلاس مانند عربستان سعودی، امارات و کویت، دارای ظرفیت تولید مازاد هستند که در مواقع بحرانی می‌توانند آن را فعال کرده و تولید را افزایش دهند. این توان بالقوه برای جبران اختلالات عرضه، مانند یک «ضامن روانی» برای بازار عمل می‌کند و اجازه نمی‌دهد قیمت‌ها به‌ صورت کنترل‌نشده افزایش یابد. در نتیجه، چشم‌انداز ثبات در عرضه جهانی نفت، تاثیر کاهشی قابل‌توجهی بر قیمت‌ها داشته است.

تحلیل فنی و روانی بازار

البته تحلیل فنی و روانی بازار نفت در چنین شرایطی باید با دقت بیشتری بررسی شود، چرا که عوامل تاثیرگذار نه‌تنها از جنس عرضه و تقاضا، بلکه به‌شدت از جنس تحولات ژئوپلیتیک هستند. وقتی قیمت نفت در روز سه‌شنبه کاهش پیدا کرد، تحلیلگران بازار شروع به بررسی نوسانات قیمت نفت در روزهای آتی کردند. در این بین، تونی سایکمور، یکی از تحلیلگران ارشد بازار، گفت: «فروش انبوه نفت که در شب قبل از اعلام آتش بس در بازار نفت اتفاق افتاد، باعث شد که قیمت نفت نتواند به راحتی از محدوده ۷۸ تا ۸۰ دلار عبور کند.» حالا این محدوده به نوعی به یک «سد روانی» تبدیل شده؛ چون بازار قبلاً هم در همین محدوده متوقف شده بود و بالا نرفته بود. دلیلش هم این است که در گذشته (مثلاً در ماه‌های اکتبر ۲۰۲۴ و ژوئن ۲۰۲۵)، قیمت نفت تا همین محدوده بالا رفته بود و دوباره به پایین برگشته بود؛ بنابراین این محدوده برای بازار مثل سقف عمل می‌کند و شکستن آن کار سختی است، مگر اینکه یک اتفاق خیلی مهم در عرضه نفت بیفتد (مثل جنگ یا بسته شدن تنگه هرمز) . معامله‌گران، در فضایی از ابهام و تهدید، ترجیح دادند با قیمت‌های بالا خرید کنند تا از خطر کمبود احتمالی در امان بمانند. این رفتار، که در ادبیات مالی به آن «رفتار گله‌ای» یا herd behavior گفته می‌شود، موجب شکل‌گیری حباب‌های قیمتی موقتی شد. اکنون که خبر آتش‌بس منتشر شده و فعلاً نشانه‌ای از تشدید درگیری وجود ندارد، آن فضای هیجانی در حال تخلیه شدن و قیمت‌ها به سطوح منطقی‌تری بازمی‌گردند. در مجموع، بازار نفت در وضعیت «تعادل ناپایدار» قرار دارد؛ جایی که عوامل فنی قیمت را در محدوده مشخصی نگه داشته‌اند، اما محرک‌های روانی و سیاسی می‌توانند هر لحظه این تعادل را بر هم بزنند. این موضوع باعث شده تا رفتار معامله‌گران، بیشتر از جنس احتیاط و مدیریت ریسک باشد تا خوش‌بینی یا هیجان. به عنوان سومین تولیدکننده بزرگ نفت در سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک)، کاهش تنش میان ایران و اسرائیل می‌تواند فرصت‌هایی ارزشمند برای اقتصاد ایران فراهم آورد. اعلام آتش‌بس، این امید را در میان مقامات و فعالان اقتصادی تقویت کرده که مسیر صادرات نفت ایران در کوتاه‌مدت با موانع کمتری مواجه شود. می‌توان گفت که سرنوشت صادرات نفت ایران در این برهه حساس، بیش از آن‌که به عوامل فنی و تولیدی وابسته باشد، به تحولات ژئوپلیتیک و استمرار فضای دیپلماتیک فعلی بستگی دارد. برای ایران، صلح نه‌ تنها یک اولویت سیاسی، بلکه ابزاری برای احیای اقتصادی است.

نتیجه‌گیری

در مجموع، اعلام آتش‌بس میان ایران و اسرائیل، آرامشی موقت را در بازار نفت به ارمغان آورد و قیمت‌ها را از اوج‌های اخیر پایین کشید. اما شکنندگی این آتش‌بس و احتمال بازگشت درگیری، همچنان ریسک‌های بزرگی برای بازار نفت جهانی ایجاد می‌کند. سرمایه‌گذاران اکنون چشم‌انتظار اجرای کامل آتش‌بس و واکنش‌های احتمالی طرفین هستند. به‌نظر می‌رسد که آینده بازار نفت بیش از هر زمان دیگری به رویدادهای سیاسی و امنیتی در خاورمیانه گره خورده است؛ منطقه‌ای که همچنان در لبه پرتگاه تعارض و توافق در نوسان است. با توجه به نقش کلیدی ایران به عنوان سومین تولیدکننده بزرگ اوپک و نیز اهمیت راهبردی تنگه هرمز که بیش از ۲۰ درصد نفت جهان از آن عبور می‌کند، هرگونه تنش یا توافق در این جغرافیای حساس، نه‌ تنها بر قیمت‌ها، بلکه بر چشم‌انداز عرضه و امنیت انرژی در جهان تاثیرگذار خواهد بود.

منبع: دنیای اقتصاد