خیز اوپک‌پلاس برای سهم بازار

به گزارش انرژی و نیرو، چهار منبع آگاه این ائتلاف به رویترز گفته‌اند که این افزایش با هدف بازپس‌گیری سهم بازار از رقبای غیرعضو از جمله ایالات متحده و در پاسخ به چشم‌انداز رشد تقاضای جهانی در فصل تابستان انجام می‌شود. با این اقدام، مجموع افزایش تولید اوپک‌پلاس در سال جاری به ۱ میلیون و ۸۰۰ هزار بشکه در روز می‌رسد که معادل بیش از ۱.۵ درصد از تقاضای جهانی نفت است. در حالی که برخی اعضا هنوز نتوانسته‌اند به سطح توافق‌شده تولید بازگردند، این تصمیم نشان‌دهنده چرخشی بنیادین در سیاست‌گذاری انرژی اوپک‌پلاس و نیز واکنشی به تنش‌های درون‌گروهی، تحولات ژئوپلیتیک، جبران کاهش سهم از دست رفته ائتلاف و کاهش اخیر قیمت‌هاست.

چرخش سیاستی

از ابتدای سال جاری میلادی، اوپک‌پلاس که متشکل از کشور‌های عضو اوپک به‌ همراه روسیه و سایر تولیدکنندگان هم‌پیمان است، تغییری بنیادین در استراتژی نفتی خود ایجاد کرده؛ تحولی که نه‌ تنها نشانه‌ای از چرخش در رویکرد محافظه‌کارانه سال‌های گذشته است، بلکه پاسخی است به تحولات سریع و پیچیده بازار جهانی انرژی. این گروه که در دوران پاندمی کووید-۱۹ و تداوم رکود اقتصادی جهانی، با کاهش عرضه به میزان بیش از ۵ میلیون بشکه در روز به حفظ تعادل قیمت‌ها کمک کرده بود، از آوریل ۲۰۲۵ وارد فاز تازه‌ای از سیاست‌گذاری شده و به‌ تدریج محدودیت‌های تولید را کاهش داده است.

در این چارچوب، هشت کشور کلیدی و دارای ظرفیت بالا در اوپک‌پلاس—شامل عربستان سعودی، روسیه، کویت، عراق، امارات متحده عربی، قزاقستان، عمان و الجزایر—تصمیم گرفتند کاهش ۲ میلیون و ۲۰۰ هزار بشکه‌ای را به تدریج به صفر برسانند؛ اقدامی که از ماه مه به‌ صورت تسریع‌شده دنبال شد و در ماه‌های ژوئن و ژوئیه نیز ادامه یافته و در ماه اوت نیز احتمالا دنبال خواهد شد. این افزایش عرضه، در شرایطی که همچنان برخی کشور‌ها با مشکلات فنی، زیرساختی یا سیاسی در بازگرداندن تولید مواجه‌اند، نشان‌دهنده فشار فزاینده برای بهره‌برداری حداکثری از پنجره فرصت اقتصادی در تابستان است. گرچه این سیاست تهاجمی می‌تواند منجر به کاهش قیمت‌ها در کوتاه‌مدت شود—به‌ ویژه در صورتی که رشد تقاضا کمتر از حد انتظار باشد—اما از منظر برخی اعضا، این افزایش عرضه ضرورتی اجتناب‌ناپذیر برای از دست ندادن سهم بازار محسوب می‌شود.

در ماه‌های اخیر، تولیدکنندگان رقیب مانند ایالات متحده، کانادا و حتی برخی بازیگران مستقل در آمریکای لاتین نظیر برزیل از کاهش عرضه اوپک‌پلاس برای تقویت جایگاه خود در بازار جهانی استفاده کرده‌اند؛ موضوعی که نگرانی‌های قابل توجهی در میان اعضای سنتی این اتحاد ایجاد کرده است. از سوی دیگر، بازار جهانی نفت در حال حاضر تحت تاثیر مجموعه‌ای از عوامل متضاد و غیرقابل پیش‌بینی قرار دارد. ریسک‌های ژئوپلیتیک در خاورمیانه و شرق اروپا، کاهش ذخایر راهبردی در کشور‌های مصرف‌کننده، تاخیر در سرمایه‌گذاری‌های جدید در حوزه اکتشاف و تولید و البته انتظارات فصلی ناشی از افزایش مصرف در تابستان، همگی موجب شده‌اند که بخشی از مازاد عرضه خنثی شود. در چنین بستری، بسیاری از تصمیم‌سازان در اوپک‌پلاس معتقدند که زمان مناسب برای بازیابی حداکثری درآمد‌های نفتی فرا رسیده است؛ به‌ ویژه در شرایطی که بسیاری از دولت‌های تولیدکننده برای تامین بودجه‌های جاری خود به درآمد‌های نفتی وابسته‌اند و فرصت چندانی برای صبر و تعلل باقی نمانده است. افزون بر این برخی تحلیل‌گران بر این باورند که تغییر رفتار اوپک‌پلاس صرفاً اقتصادی نیست بلکه حامل پیام‌های ژئوپلیتیک به رقبا و متحدان نیز هست.

افزایش عرضه در زمانی که ایالات متحده مشغول بازتعریف نقش جهانی خود در بازار انرژی است، می‌تواند نوعی هشدار به واشنگتن درباره قدرت مانور جمعی اوپک‌پلاس تلقی شود به‌ ویژه آنکه روسیه، به عنوان عضو موثر این گروه در تقابل ژئوپلیتیک با غرب قرار دارد و استفاده از ابزار انرژی را به عنوان یکی از اهرم‌های راهبردی خود دنبال می‌کند. با جمع‌بندی این متغیر‌ها روشن است که سیاست اخیر اوپک‌پلاس نه تنها واکنشی به شرایط اقتصادی و فنی بلکه بخشی از رقابت پیچیده و چندلایه برای بازتعریف جایگاه ژئو‌انرژیک کشور‌ها نیز هست؛ رقابتی که در آن بازیگران باید میان حفظ ثبات قیمت، تامین منابع مالی و حفاظت از سهم بازار انتخاب‌هایی دشوار و بعضاً متضاد انجام دهند.

نقش اختلافات درون‌گروهی

یکی از عوامل پنهان، اما مهم در تسریع این روند نارضایتی برخی اعضا از عملکرد کشور‌هایی مانند قزاقستان است که در ماه‌های اخیر بسیار بیش از سهمیه خود تولید کرده‌اند. این موضوع موجب ناخشنودی کشور‌هایی شده که به سقف تولید پایبند مانده‌اند. در همین حال برخی کشور‌های آفریقایی مانند نیجریه و آنگولا با چالش‌های فنی در بازگرداندن تولید مواجه‌اند. این اختلافات تصمیم‌گیری جمعی را دشوار ساخته، اما در عین حال نوعی رقابت خاموش را در درون اوپک‌پلاس شعله‌ور کرده است.

تاثیر صلح ایران و اسرائیل

یکی از پیچیده‌ترین مولفه‌های تاثیرگذار بر تصمیم ماه اوت احتمال افزایش صادرات نفت از سوی ایران پس از اعلام آتش‌بس با اسرائیل است. اگرچه «دونالد ترامپ» رئیس‌جمهور آمریکا اعلام کرده که سیاست فشار حداکثری بر ایران هنوز کنار گذاشته نشده، اما هم‌زمان از احتمال تسهیل در اجرای تحریم‌ها برای کمک به بازسازی ایران سخن گفته است. این موضع‌گیری مبهم می‌تواند در‌های جدیدی برای ورود نفت ایران به بازار جهانی باز کند؛ موضوعی که در نشست ۶ ژوئیه اوپک‌پلاس بی‌شک مطرح خواهد شد.

بازار نفت بین نوسان و تردید

قیمت نفت که در ۲۳ ژوئن به بالاترین سطح پنج‌ماهه یعنی بالای ۸۱ دلار رسید (پس از حمله آمریکا به تاسیسات هسته‌ای ایران)، در پایان همان هفته به ۶۸ دلار سقوط کرد. دلیل اصلی این افت، کاهش ریسک‌های ژئوپلیتیک پس از آتش‌بس ایران و اسرائیل عنوان شده است. پیش‌تر نیز در ماه آوریل، قیمت نفت به کمترین سطح چهار سال اخیر یعنی زیر ۶۰ دلار سقوط کرده بود، زمانی که اوپک‌پلاس خبر از سه‌برابر کردن افزایش تولید ماه مه داد و هم‌زمان تعرفه‌های گمرکی ترامپ نگرانی‌هایی درباره رکود اقتصادی جهانی ایجاد کرد.

آمار و پیش‌بینی‌ها

بر اساس تصمیمات پیشین اوپک‌پلاس برای ماه ژوئیه، ۸ کشور اصلی این گروه تاکنون افزایش تولیدی معادل ۱ میلیون و ۴۰۰ هزار بشکه در روز انجام داده یا اعلام کرده‌اند که انجام خواهند داد؛ این عدد معادل ۶۲ درصد از مجموع ۲ میلیون و ۲۰۰ هزار بشکه‌ای است که در حال بازگردانی آن هستند. امارات متحده عربی نیز برنامه دارد تولید خود را ۳۰۰ هزار بشکه دیگر افزایش دهد که مجموع افزایش تولید را به حدود ۲ میلیون و ۵۰۰ هزار بشکه در روز می‌رساند. تحلیل‌گران موسسه Energy Aspects و Helima Croft از RBC Capital Markets، پیش‌بینی کرده‌اند که افزایش ۴۱۱ هزار بشکه‌ای برای اوت قطعی است. ریچارد برنز، رئیس بخش ژئوپلیتیک در Energy Aspects گفته است: «با توجه به داده‌های فعلی به احتمال زیاد اوپک‌پلاس تصمیم خود برای شتاب در افزایش تولید در اوت را اجرا خواهد کرد.» با این حال دو منبع آگاه از گفت‌و‌گو‌های داخلی اوپک‌پلاس اعلام کرده‌اند افزایشی فراتر از ۴۱۱ هزار بشکه نیز مورد بحث است، گرچه اجماع کامل اعضا بر سر آن وجود ندارد.

رقابت، ریسک و راهبرد

تصمیم اوپک‌پلاس برای افزایش سریع‌تر تولید در اوت ۲۰۲۵، در حالی که در ظاهر واکنشی منطقی به رشد فصلی تقاضا در تابستان به شمار می‌آید، در واقع پاسخی چندلایه به مجموعه‌ای از فشار‌های داخلی، تهدیدات بیرونی و تحولات ساختاری در بازار انرژی جهان است. این افزایش ۴۱۱ هزار بشکه‌ای که در ادامه روند صعودی ماه‌های گذشته قرار می‌گیرد، در شرایطی اعلام می‌شود که اعضای این ائتلاف با موازنه‌ای دشوار میان منافع ملی، تعهدات جمعی و رقابت‌های فزاینده مواجه‌اند. در بعد بیرونی رقبای غیراوپکی، به‌ویژه ایالات متحده و برزیل، با بهره‌گیری از سال‌های محدودیت عرضه اوپک‌پلاس جای پای خود را در بازار جهانی تثبیت کرده‌اند. این مساله به‌ویژه برای کشورهایی، چون عربستان و امارات که به دنبال حفظ سهم حداکثری در بازار آسیا و اروپا هستند، به یک تهدید استراتژیک بدل شده است.

از سوی دیگر افزایش تنش‌های ژئوپلیتیک در خاورمیانه و همچنین تحرکات اخیر روسیه در بازار نفت آسیا باعث شده که اوپک‌پلاس در موقعیتی حساس برای بازتعریف نقش خود قرار گیرد. اما مهم‌تر از همه، احتمال بازگشت تدریجی ایران به بازار پس از آتش‌بس اخیر با اسرائیل، چشم‌انداز عرضه در ماه‌های آینده را مبهم کرده است. ایران با ظرفیت بالقوه‌ای که برای افزایش صادرات تا میزان ۱ میلیون و ۵۰۰ هزار بشکه در روز دارد، می‌تواند به‌ طور جدی تعادل عرضه و تقاضا را برهم بزند؛ به‌ ویژه اگر فشار‌های آمریکا کاهش یابد یا روند مذاکرات هسته‌ای وارد فاز جدیدی شود.

این مساله، برخی کشور‌ها مانند عراق و کویت را که ظرفیت مازاد کمتری نسبت به دیگران دارند، در موقعیت رقابتی دشواری قرار می‌دهد. از سوی دیگر، برخی اعضای اوپک‌پلاس هنوز موفق به بازگرداندن کامل تولید خود نشده‌اند؛ چه به دلیل مسائل فنی، چه کمبود سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها یا حتی بحران‌های سیاسی داخلی. در نتیجه، افزایش سریع‌تر عرضه ممکن است تنش‌های درون‌گروهی را نیز تشدید کند، به‌ ویژه اگر کشور‌های توانمندتر مانند عربستان و روسیه به‌تنهایی بار اصلی افزایش تولید را به دوش بکشند و دیگران از مزایای آن به نسبت کمتری برخوردار شوند.

در همین حال، وضعیت کلی اقتصاد جهانی نیز روشن نیست. سیاست‌های پولی انقباضی در غرب، رکود‌های احتمالی در برخی اقتصاد‌های نوظهور و افزایش تعرفه‌ها در تجارت جهانی، همگی می‌توانند تقاضای واقعی برای نفت را در ماه‌های آینده کاهش دهند. اگر چنین شود، عرضه بیشتر اوپک‌پلاس می‌تواند منجر به سقوط دوباره قیمت‌ها شود؛ موضوعی که هم تهدیدی برای بودجه کشور‌های صادرکننده است و هم برای انسجام این اتحاد. در این میان، اوپک‌پلاس باید میان سه هدف کلیدی—حفظ انسجام داخلی، کنترل بازار و افزایش درآمد‌های نفتی—توازنی پیچیده و شکننده برقرار کند.

منبع: دنیای اقتصاد