گاز روسیه و تبدیل شدن ایران به هاب انرژی منطقه

به گزارش انرژی و نیرو، «اومود شوکری» نویسنده کتاب «دیپلماسی انرژی آمریکا در دریای خزر» درباره همکاری دو کشور ایران و روسیه در اندیشکده استیمسون آمریکا می‌نویسد: ایران با وجود داشتن دومین ذخایر بزرگ گاز جهان، با بحران انرژی مواجه است. در پاسخ به این کمبودها، شرکت ملی نفت ایران و شرکت گازپروم روسیه، در ماه جولای ۲۰۲۲ تفاهم نامه‌ای به ارزش ۴۰ میلیارد دلار با هدف تسهیل توسعه میادین نفت و گاز کشور امضا کردند.

 در سفر اخیر «مسعود پزشکیان» رئیس جمهور ایران به مسکو توافق نامه جدیدی برای واردات گاز روسیه از طریق آذربایجان بین روسیه و ایران امضا شد. «ولادیمیر پوتین» رئیس جمهور روسیه، در یک کنفرانس مطبوعاتی پس از گفت‌و‌گو با پزشکیان اعلام کرد که ساخت خط لوله گاز از روسیه به ایران در حال انجام است. پوتین گفت: کریدور شمال-جنوب و خط لوله گاز به ایران دو پروژه در حال انجام هستند که بسیار مهم و هم جذاب هستند. وی همچنین گفت که در مورد سطوح بالقوه تحویل گاز، ما فکر می‌کنیم که باید با مقادیر متوسط، تا ۲ میلیارد متر مکعب شروع کنیم و در نهایت میزان گاز تحویل داده شده به ایران را به ۵۵ میلیارد متر مکعب در سال افزایش دهیم.

به دنبال کاهش واردات گاز از اتحادیه اروپا در نتیجه درگیری مداوم در اوکراین، روسیه در تلاش است تا بازار‌های انرژی خود را متنوع کند. تحویل گاز به ایران می‌تواند روابط دوجانبه‌ای را با بعد تسلیحاتی و امنیتی و رو به رشد، تقویت کند، اما موانع زیادی وجود دارد که باید بر آنها غلبه کرد.

تولید گاز طبیعی ایران در سال‌های اخیر روند‌های نوسانی را تجربه کرده است. تولید از ۲۶۲ میلیارد متر مکعب در دسامبر ۲۰۲۲ به ۲۷۵ میلیارد متر مکعب در دسامبر ۲۰۲۳ افزایش یافت. با این حال ایران در پنج سال گذشته شاهد کاهش جزئی در تولید بوده است با این حال چشم انداز آینده خوش بینانه‌تر است. نابرابری شرایط موجود و انتظارات آینده، چالش‌های پیش روی بخش گاز طبیعی ایران، از جمله سرمایه گذاری ناکافی، محدودیت‌های تکنولوژیکی، و تأثیر تحریم‌های بین المللی را برجسته می‌کند. با این حال، رشد پیش بینی شده نشان دهنده پتانسیل بهبود در صورت رسیدگی ایران به این موانع و استفاده از ذخایر عظیم خود در کنار سرمایه گذاری‌های برنامه ریزی شده در فعالیت‌های اکتشافی و تولیدی است.

برای مقابله با کمبود‌های فعلی، مقامات دولتی پیشنهاد کرده‌اند که صادرات گاز به نیروگاه‌های داخلی تغییر مسیر داده و نوسازی وسایل نقلیه و حمل و نقل عمومی را تشویق کنند. جواد اوجی، وزیر نفت وقت ایران، در تیرماه ۱۴۰۳ اعلام کرد که ایران روزانه ۳۰۰ میلیون متر مکعب گاز روسیه را از طریق خط لوله پیش بینی شده دریای خزر وارد خواهد کرد. مقامات ایرانی امیدوارند با صادرات مجدد گاز روسیه به پاکستان، ترکیه و عراق، ایران را به عنوان یک هاب گازی منطقه‌ای تثبیت کنند. حجم پیش بینی شده واردات گاز روسیه که نزدیک به یک سوم تولید روزانه ایران را تشکیل می‌دهد.

یادداشت تفاهم بین ایران و روسیه نشان دهنده همسویی ژئوپلیتیکی فزاینده آنها است. آنها می‌خواهند هژمونی غرب را در بازار‌های انرژی با همکاری با یکدیگر در ساختار‌هایی مانند بریکس و سازمان همکاری شانگهای برای ایجاد کریدور‌های انرژی جایگزین براندازی کنند. ساختار تجارت جهانی انرژی ممکن است با ابتکارات استفاده از ارز‌های محلی که وابستگی به دلار آمریکا را کاهش می‌دهد، بیشتر واژگون شود.

با ایجاد مسیر‌های جدید و تقویت ارتباطات بین کشور‌های دارای منابع انرژی فراوان، توافق گازی بین روسیه و ایران این پتانسیل را دارد که پویایی تجارت انرژی را تغییر دهد. پویایی‌های پیچیده منطقه‌ای و ایجاد زیرساخت‌های جدید برای حمایت از این صادرات ثانویه برای موفقیت این استراتژی ضروری است. بخش کلیدی توافق ماه ژوئیه ساخت یک خط لوله جدید در زیر دریای خزر بود که روسیه قرار است هزینه آن را بپردازد. با این حال، محدودیت‌های فنی و سیاسی برای گذاشتن خطوط لوله در زیر دریای خزر وجود دارد، منطقه‌ای با جنبه‌های پیچیده زمین شناسی و اکولوژیکی. روسیه و ایران اکنون تصمیم گرفته‌اند که یک خط لوله گاز از طریق آذربایجان بسازند، شاید به عنوان جایگزینی برای یک خط لوله زیردریایی از طریق ترکمنستان یا دریای خزر. مسیر زمینی کاربردی‌تر به نظر می‌رسد، زیرا ساخت و نگهداری آن هزینه کمتری دارد و نیازی به تأیید همه کشور‌های دریای خزر ندارد. آذربایجان می‌تواند به مرکزی برای تبادل گاز تبدیل شود و اهمیت استراتژیک خود را در کریدور شمال-جنوب افزایش دهد.

منبع: خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا)